Blisko pięć milionów ton żywności rocznie w Polsce trafia do kosza. Co do ilości marnowanego jedzenia nasz kraj znajduje się na piątym miejscu tuż za Wielką Brytanią. Aby zapobiec temu procederowi w 2019 roku powstała specjalna ustawa o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, która wprowadziła również szereg obowiązków dla jej sprzedawców.
Nowe przepisy mają doprowadzić do zmniejszenia ilości jedzenia wyrzucanego przez przedsiębiorców handlujących żywnością. Zasady te dotyczą żywności, której upływa termin ważności lub produktów mających datę minimalnej trwałości lub też takich, które mają wady wyglądu, w tym również opakowań. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez IOŚ-PIB 15 proc. żywności marnowane jest już na etapie produkcji podstawowej, czyli rolniczej, kolejne 15 proc. na etapie jej przetwórstwa.
Ustawa z 2019 roku o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności wprowadza na przedsiębiorców, zajmujących się jej sprzedażą, obowiązki. W pierwszej kolejności objęły one jednostki handlu – sklepy lub hurtownie – o powierzchni sprzedaży powyżej 400 m kw., w których przychód ze sprzedaży żywności stanowi co najmniej 50 proc. przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów.
Podstawowym obowiązkiem przedsiębiorców spełniających powyższe kryteria było podpisanie do 18 lutego 2020 roku umów z organizacjami pozarządowymi w zakresie przekazywania im niesprzedanej żywności. Drugim obowiązkiem jest złożenie sprawozdania za rok 2020 o ilości marnowanej żywności. Termin złożenia sprawozdania upływa 31 marca 2021 roku. Sprawozdanie należy przekazać do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej odpowiedniego do miejsca prowadzenia swojej działalności. Zgodnie z art. 5 ust. 8 ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, sprzedawca żywności w terminie do 30 kwietnia roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata dotyczy, wnosi należną opłatę na rachunek bankowy wojewódzkiego funduszu.
W przypadku Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach opłaty należy dokonać na rachunek w BGK nr: 97 1130 1091 0000 0060 1820 0002.
Od 18 września 2021 roku przepisami zostaną objęte sklepy i hurtownie o powierzchni sprzedaży powyżej 250 m kw., w których przychód ze sprzedaży żywności stanowi co najmniej 50 proc. przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów. Te obiekty swoje sprawozdanie po raz pierwszy będą składać do 31 marca 2022 roku.
W przypadku kiedy przedsiębiorca posiada więcej niż jeden punkt sprzedaży, powyższe kryteria stosuje się odrębnie dla każdego z nich.
Sprawozdania i uiszczenie opłaty to nie jedyny obowiązek przedsiębiorców. Sprzedawcy żywności są zobowiązani do zawarcia umowy pisemnej lub w formie elektronicznej z wybranymi (jedną lub więcej) organizacjami pozarządowymi zainteresowanymi odbieraniem niesprzedanego jedzenia. Warunkiem wyboru odpowiedniej organizacji jest wykonywanie przez nią zadań w sferze zadań publicznych w zakresie: działalności charytatywnej, polegającej między innymi na przekazywaniu żywności osobom potrzebującym lub prowadzeniu zakładów żywienia zbiorowego dla osób potrzebujących lub wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej lub pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywaniem szans tych rodzin i osób.
Organizacje znajdujące się w okolicy przedsiębiorcy można wyszukać poprzez portal organizacji pozarządowych www.spis.ngo.pl.
W przypadku, gdy umowa z organizacją nie zostanie podpisana, przedsiębiorcy grozi kara w wysokości pięciu tysięcy złotych. Jedyną możliwością jej uniknięcia jest wykazanie, że nie było możliwości zawarcia umowy z organizacją, ponieważ na terenie powiatu, w którym działa przedsiębiorca, nie ma odpowiedniej organizacji. Dodatkowo jeżeli sprzedawca żywności współpracuje tylko z jedną organizacją, a umowa zostanie rozwiązana, kolejną umowę z inną organizacją należy zawrzeć w ciągu 14 dni od jej rozwiązania.
Kolejnym zadaniem dla przedsiębiorców zajmujących się sprzedażą żywności jest przeprowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnej. Kampanię należy przeprowadzić co najmniej raz w roku w swoim sklepie wspólnie z organizacją pozarządową, której przedsiębiorca przekazuje jedzenie.
W przypadku, gdy przedsiębiorca pomimo zawartej umowy z organizacją non-profit będzie wyrzucał jedzenie, musi przekazać tej organizacji opłatę za marnowanie żywności. Opłatę należy wnieść do 30 kwietnia. Stawka opłaty wynosi 0,1 zł za każdy jeden kilogram wyrzuconej żywności. Podstawę obliczania opłaty stanowi 90 proc. masy marnowanej żywności. Przy czym pamiętać należy, że za rok 2020 podstawą do obliczeń jest 80 proc. marnowanej żywności w kg. Dodatkowo opłatę należy pomniejszyć o koszty, jakie zostały poniesione na kampanie edukacyjno-informacyjne, transport żywności do organizacji, z którą zawarta została współpraca
W przypadku niewywiązania się z obowiązku uiszczenia opłaty lub w przypadku jej zaniżenia inspektor ochrony środowiska podczas kontroli ukarze przedsiębiorcę mandatem w wysokości od 500 do 10 tys. zł.
Uwaga! Nie uiszcza się opłaty w przypadku, gdy po wyliczeniu kwota, którą należałoby wpłacić na rzecz organizacji, jest niższa niż 300 zł.
Opłatę należy przekazać zgodnie z poniższymi wytycznymi:
- Jeżeli nie została podpisana umowa z organizacją pozarządową – opłatę należy wnieść do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
- Jeżeli umowa została podpisana z jedną organizacją pozarządową – opłatę należy przekazać tej organizacji.
- Jeżeli umowa została podpisana z wieloma organizacjami i żywność była przekazywana tym organizacjom – opłatę należy podzielić proporcjonalnie między organizacje.
- Jeżeli umowa została podpisana z wieloma organizacjami i żywność nie była przekazywana tym organizacjom – opłatę należy podzielić po równo między organizacje.
Ponadto informacja dotycząca wysokości należnej opłaty lub wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym powinna zostać umieszczona w sprawozdaniu finansowym oraz na stronie internetowej, jeżeli przedsiębiorca ją posiada.
Pamiętać należy jednak, że jedzenie nie marnuje się tylko na etapie jego wytwarzania. Zgodnie z badaniami prowadzonym przez IOŚ-PIB w każdej sekundzie w naszym kraju wyrzuca się średnio 153 kg żywności. Niestety, aż 92 kg wyrzuca się w każdym polskim domu, co stanowi 60 procent całej wyrzucanej żywności.
