Rozpoczyna się pierwsza duża modernizacja programu „Czyste Powietrze” po sześciu latach jego funkcjonowania. Celem tej reformy jest poprawa programu oraz ochrona polskich gospodarstw domowych przed nadużyciami, aby kontynuować działania na rzecz czystego powietrza i obniżenia kosztów ogrzewania dla obywateli. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) skupi się teraz na wsparciu osób poszkodowanych przez powodzie oraz na obsłudze wszystkich złożonych wniosków.
Program „Czyste Powietrze” nadal funkcjonuje, a w połowie grudnia nastąpi otwarcie naboru wniosków na termomodernizację domów w województwach dotkniętych powodzią. Będą wciąż wypłacane dotacje oraz kontynuowana obsługa złożonych wniosków. Od 28 listopada wstrzymany zostanie nabór nowych wniosków. Nowa odsłona programu z jasnymi zasadami oraz nowym źródłem finansowania zadebiutuje wiosną 2025 roku.
W celu przeprowadzenia niezbędnych zmian w programie oraz uruchomienia specjalnego wsparcia dla mieszkańców terenów dotkniętych powodzią, NFOŚiGW w porozumieniu z Ministerstwem Klimatu i Środowiska (MKiŚ) ogłosił przerwę w przyjmowaniu nowych wniosków. W tym czasie koncentrować się będzie na obsłudze dotychczas złożonych wniosków. Od początku realizacji programu do WFOŚiGW wpłynęło już ponad milion wniosków o łącznej wartości 37 miliardów złotych, z czego podpisano ponad 820 tysięcy umów na około 26 miliardów złotych. Do tej pory wypłacono niemal 14 miliardów złotych dla 650 tysięcy beneficjentów.
Dorota Zawadzka‐Stępniak, prezes NFOŚiGW, podkreśla: „Naszym głównym celem jest poprawa jakości powietrza oraz ochrona Polaków przed nieuczciwymi wykonawcami. Jednocześnie koncentrujemy się na wsparciu mieszkańców województw dotkniętych powodzią, na co zabezpieczyliśmy 300 milionów złotych.”
Dla powodzian NFOŚiGW, we współpracy z MKiŚ, wprowadza specjalny program dotacji na termomodernizację domów w czterech województwach: dolnośląskim, lubuskim, opolskim i śląskim. Na ten cel również przewidziano 300 milionów złotych, a nabór wniosków rozpocznie się w połowie grudnia.
Program „Czyste Powietrze” jesienią 2023 roku nie miał zapewnionego finansowania, jednak rząd odblokował środki z Krajowego Planu Odbudowy w wysokości 13,9 miliarda złotych oraz 7,6 miliarda złotych z Funduszu FEnIKS. Obecnie trwają prace nad długofalowym planem finansowania, w tym przygotowywany jest wniosek do Europejskiego Banku Inwestycyjnego na kwotę 10 miliardów złotych z Funduszu Modernizacyjnego.
„Chcemy zakończyć nadużycia w programie „Czyste Powietrze” i w tym celu prowadzimy intensywne kontrole” – mówi Robert Gajda, zastępca prezesa NFOŚiGW. System zostanie wzbogacony o operatorów, w tym gminy, które będą wspierać gospodarstwa domowe w realizacji inwestycji. W przyszłości planowana jest także lista rekomendowanych wykonawców, co ma zwiększyć bezpieczeństwo i efektywność termomodernizacji.
„Uprościmy proces pozyskiwania finansowania, aby wsparcie było bardziej dostępne. Przyspieszymy także obsługę wniosków, by szybciej środki trafiały do beneficjentów” – dodaje Gajda.
Ministerstwo planuje również utworzenie rządowego Komitetu Koordynacyjnego, który ma poprawić synchronizację działań administracji publicznej i zwiększyć skuteczność programu „Czyste Powietrze.Początek formularza
Kluczowe reformy w programie Czyste Powietrze
Reforma programu Czyste Powietrze ma na celu:
- ochronę gospodarstw domowych przed oszustwami;
- uszczelnienie programu, tak by służył tym najbardziej potrzebującym;
- uproszczenie i przyspieszenie obsługi wniosków i wypłat;
- obniżenie rachunków za ogrzewanie;
- ocieplenie domów;
- ograniczenie liczby kopciuchów;
- poprawę jakości powietrza;
- przyspieszenie transformacji energetycznej Polski.
NFOŚiGW przygotowuje kluczowe zmiany w programie Czyste Powietrze. Oto poniżej najważniejsze zmiany:
- Obowiązek wypłaty zaliczki na konto celowe beneficjenta, a nie wykonawcy. Koniec wyłudzania zaliczek przez wykonawców, ponieważ pieniądze przyznane beneficjentowi mogą trafić wyłącznie na konto firmy.
- Limity dotacji na poszczególne kategorie kosztów. Koniec zawyżania kosztów i narzucania nieuczciwych marż przez wykonawców, którzy nie mają żadnych ograniczeń.
- Dotacje dla rzeczywiście najuboższych. Koniec wyłudzania 100% dotacji przez osoby, które w rzeczywistości nie są ubogie i przepisywania domu „na wnuczka” – beneficjent będzie musiał wykazać własność lub współwłasność budynku/lokalu przez co najmniej 3 lata przed złożeniem wniosku o dofinansowanie.
- Domy dobrze ocieplone. Koniec z wymianą dwóch okien w budynku, gdy potrzebna kompleksowa modernizacja – będziemy wymagać uzyskania określonego standardu energetycznego.
- Więcej kontroli na miejscu. W trosce o beneficjenta. Koniec z fałszowaniem dokumentów przez nieuczciwych pełnomocników i z realizacją projektów niezgodnie z umową.
Nagłe zawieszenie
Wśród najbardziej rażących przypadków jest gigantyczne zawyżanie kosztów, które podpadają pod próbę wyłudzenia dotacji. Niektórzy z beneficjentów typowe drzwi wejściowe z marketu próbowali rozliczyć za kwotę 40 tys. zł. Inny rekordzista twierdził, że za niecałe 2 mkw. stolarki okiennej zapłacił aż 43 tys. zł! Do tego dochodzą przypadki fałszowania dokumentów składanych do Funduszu, przez pełnomocników jak i samych beneficjentów. W Funduszu stwierdzono m.in. potwierdzanie wykonania robót, które faktycznie nie zostały wykonane, pozostawianie starych pieców pomimo potwierdzenia ich zezłomowania, przerabianie dokumentów, podrabianie podpisów. W wielu przypadkach zarząd nie miał innej drogi, jak wypowiedzenie umowy dotacji oraz nakaz zwrotu wypłaconych kwot wraz z odsetkami
Co ważne, według zapewnień władz NFOŚiGW tzw. okres kwalifikowania kosztów w nowej odsłonie „Czystego Powietrza” umożliwi tym, którzy ponieśli już wydatki, ubiegać się o refundację kosztów po wznowieniu naboru wiosną 2025 r. Ma to uspokoić te osoby, którym zabrakło czasu do tego, by sfinalizować złożenie wniosku o dotację.
Najbardziej zirytowane wstrzymaniem naboru wniosków są osoby, które przed sezonem grzewczym, chcąc obniżyć rachunki za ogrzewanie, wymienili stare kotły węglowe na nowe źródła ogrzewania spełniające normy ekologiczne lub przeprowadzili termomodernizację domu. Mieli do tego prawo, gdyż takie prace mogli podjąć na pół roku przed złożeniem wniosku o dopłatę z programu „Czyste Powietrze”.