6,4 mld złotych dla Programu „Czyste Powietrze” przeznaczone zostało ze środków programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021-2027. Podpisano właśnie umowy o dofinansowanie ze wszystkimi wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej w kraju.
Umowę ze wszystkimi wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej umowy o dofinansowanie Programu „Czyste Powietrze” podpisał Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który pełni rolę Instytucji Wdrażającej dla programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027. Zawartych zostało 16 umów o dofinansowanie dla 16 projektów grantowych na łączną kwotę wsparcia 6,4 mld złotych z unijnych środków. Docelowo dla Programu „Czyste Powietrze” z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko planowane jest przeznaczenie 1,8 mld euro.
Program „Czyste Powietrze” jest pierwszym ogólnopolskim programem dopłat do wymiany starych pieców oraz docieplenia domów jednorodzinnych. Celem Programu jest walka ze smogiem. Program realizowany jest już od sześciu lat i cieszy się dotychczas rekordowym wręcz zainteresowaniem.
Program FEnIKS – czyli Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko na lata 2021-2027 – to następca dwóch wcześniejszych programów Infrastruktura i Środowisko realizowanych w perspektywach 2007-2013 oraz 2014-2020 (POIiŚ). FEnIKS to niezwykle istotne narzędzie realizacji polityki energetycznej, klimatycznej i środowiskowej Polski. Jego głównym celem jest poprawa warunków rozwoju kraju poprzez budowę infrastruktury technicznej i społecznej zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju.
Cały program skupiony jest na rozwoju sześciu obszarów tematycznych, tj: adaptacja do zmian klimatu; rozwój odnawialnych źródeł energii; ochrona środowiska; rozwój ochrony zdrowia; rozwój transportu; kultura i ochrona dziedzictwa kulturowego.
Program FEniKS to największy pod względem finansowym oraz liczby obszarów wsparcia program krajowy w całej Unii Europejskiej. Dzięki tym środkom z nowego funduszu będzie można realizować ważne dla gospodarki i środowiska inwestycje. Środki te wspierają m.in. wzrost efektywności energetycznej, redukcję gazów cieplarnianych oraz adaptację do zmian klimatycznych. Realizacja nowych wyzwań i priorytetów przyczyni się więc do szybszego rozwoju nowoczesnej i konkurencyjnej gospodarki w Polsce.
Inwestycje infrastrukturalne w sektorze energetyki mają przyczynić się do poprawy jakości i bezpieczeństwa funkcjonowania sieci elektroenergetycznych oraz rozwoju inteligentnych sieci gazowych i wzrostu ich znaczenia w nowoczesnym, zielonym systemie energetycznym. Z kolei inwestycje środowiskowe mają wpłynąć na zwiększenie odporności na zmiany klimatu (w tym na susze i powodzie) oraz zapewnić ochronę dziedzictwa przyrodniczego (wzrost zdolności retencyjnych oraz poprawę systemów monitorowania i zarządzania kryzysowego). Wśród celów programu są również: poprawa gospodarowania wodą pitną oraz ściekami komunalnymi, a także odpadami komunalnymi. Interwencja skierowana jest również na wzmocnienie ochrony bioróżnorodności i naturalnych ekosystemów oraz rozwój systemów monitorowania zasobów przyrodniczych, aby ułatwić ich ochronę.
Łączna kwota budżetu przeznaczona na inwestycje i przedsięwzięcia wynosi prawie 29,3 mld euro. W tym z Funduszy Unii Europejskiej na realizację całego programu przewidziano kwotę ok. 24,2 mld euro, z czego ok. 11,3 mld euro z FS i 12,9 mld euro z EFRR.
Środki unijne dostępne w ramach programu FEnIKS 2021-2027 zostały podzielone pomiędzy poszczególne obszary wsparcia : energia, środowisko, transport, zdrowie, kultura, pomoc techniczna.
Program zakłada realizację ośmiu priorytetów, w ramach których realizowane będą poszczególne, wynikające z rozporządzenia, cele szczegółowe: Priorytet I: Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności; Priorytet II: Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z EFRR; Priorytet III: Transport miejski; Priorytet IV: Wsparcie sektora transportu z Funduszu Spójności; Priorytet V: Wsparcie sektora transportu z EFRR; Priorytet VI: Zdrowie; Priorytet VII: Kultura; Priorytet VIII: Pomoc techniczna.
Za realizację I i II priorytetu – wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności oraz wsparcie sektorów energetyka i środowisko z EFRR – jako Instytucja Pośrednicząca odpowiedzialne jest Ministerstwo Klimatu i Środowiska. W ramach I i II Priorytetu wsparcie będzie ukierunkowywane na obniżenie emisyjności gospodarki i transformację w kierunku gospodarki przyjaznej środowisku i o obiegu zamkniętym. Łączna wartość wsparcia wynosi 9,75 mld euro (tj. ok 46 mld zł). Kwota ta stanowi aż 40 proc. całej alokacji UE w programie. W porównaniu z poprzednim okresem programowania (2014-2020), finansowanie dostępne na realizację tych polityk wzrosło o ponad 50 proc.
Zmieniły się również proporcje pomiędzy poszczególnymi sektorami: na sektor energii, a więc efektywność energetyczną w różnych rodzajach budynków, OZE (w tym instalacji produkcji biometanu) oraz infrastrukturę elektroenergetyczną i gazową, przewidziano dwa razy więcej środków – 6,08 mld euro (ok. 29 mld zł). Jest to wzrost adekwatny do skali wyzwań w tym sektorze wynikających z okoliczności gospodarczych i politycznych będących konsekwencją m.in. z wojny w Ukrainie.
Również na projekty dotyczące adaptacji do zmian klimatu i ochrony środowiska Polska ma dostępnych więcej funduszy – obecnie jest to 3,67 mld euro (tj. ok 17 mld zł).
Warto nadmienić, że w ramach I Priorytetu programu (działanie 01.01) przewidziany został wkład w dalszą realizację programu priorytetowego „Czyste powietrze”. Celem programu jest poprawa jakości powietrza oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych.
Wsparcie w programie „Czyste powietrze” będzie mogło dotyczyć samej wymiany indywidualnych, starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe, na nowoczesne źródła ciepła, również w przypadku wymiany na systemy grzewcze zasilane gazem ziemnym. W programie preferowane są przedsięwzięcia, łączące wymianę źródeł ciepła z termomodernizacją, jednakże nie będzie to wymóg konieczny.
W ramach I i II Priorytetu FEnIKS o wsparcie finansowe mogą wnioskować: przedsiębiorcy (MŚP, duże przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwa energetyczne – prowadzące działalność przesyłu, dystrybucji energii elektrycznej lub gazu (OSP, OSD)); administracja publiczna (państwowa, rządowa, samorządowa); instytucje wdrażające instrument finansowy; państwowe jednostki budżetowe; jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne; przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne; Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska; regionalne dyrekcje ochrony środowiska; Straż Pożarna i służby ratownicze; PGL Lasy Państwowe; parki narodowe; PGW Wody Polskie; urzędy morskie; jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe; uczelnie wyższe; szkoły i inne placówki systemu oświaty; banki żywności; organizacje pozarządowe; spółdzielnie mieszkaniowe.
Instytucjami odpowiedzialnymi za realizację programu FEnIKS 2021-2027 są: jako Instytucja Zarządzająca – Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, Departament Programów Infrastrukturalnych; jako Instytucja Pośrednicząca – Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Departament Funduszy Europejskich; zaś jako Instytucje Wdrażające: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy.
Program FEnIKS został przyjęty przez KE 6 października 2022 r.
Źródło: MKiŚ